FESS – endoskopowa chirurgia zatok

Zdrowe zatoki i drożny nos to fundament komfortowego oddychania i prawidłowego funkcjonowania na co dzień. Niestety, przewlekłe stany zapalne, polipy czy inne schorzenia zatok często prowadzą do męczących dolegliwości i zaniżają jakość życia. Nowoczesna, endoskopowa chirurgia zatok (FESS) to szansa skutecznej poprawy drożności nosa i trwałe wyeliminowanie nawracających infekcji.

FESS – czym jest i dlaczego się go wykonuje?

FESS, czyli Functional Endoscopic Sinus Surgery, to małoinwazyjna metoda operowania zatok przynosowych za pomocą endoskopu. Zabieg, określany jako „funkcjonalny”, ma wyeliminować patologie (polipy, zmiany zapalne, torbieli) i przywrócić prawidłową fizjologię układu oddechowego.

Zabieg FESS wykonuje się głównie w przypadkach przewlekłych zapaleń zatok, gdy nie reagują na leczenie farmakologiczne, wielokrotnych infekcji zatok u obecności polipów nosa. Innymi częstymi wskazaniami są: torbiele zatok, nieprawidłowe przegrody między zatokowe i zmiany pourazowe. U pacjentów z długotrwałym katarem, uczuciem zatkanego nosa i nawracającymi bólami głowy FESS bywa jedyną skuteczną metodą trwałego usunięcia problemu.

Podstawowy cel FESS to zlikwidowanie ogniska chorobowego i przywrócenie swobodnego przepływu powietrza w obrębie nosa oraz zatok. Procedura pozwala pozbyć się stanów zapalnych, ograniczyć obrzęk błony śluzowej i zapewnić lepszy drenaż wydzieliny. Dzięki temu spada ryzyko kolejnych infekcji. Dodatkowo, jeśli pacjent walczy z polipami nosa lub przewlekłym zapaleniem zatok, zabieg może poprawić węch i usunąć uczucie ucisku twarzy.

W porównaniu z dawnymi metodami chirurgicznymi, endoskopowa operacja zatok jest znacznie bardziej precyzyjna i mniej obciążająca pacjenta. Nie wymaga dokonywania zewnętrznych cięć na twarzy. Chirurg wprowadza specjalne endoskopy przez nozdrza i bezpośrednio pod kontrolą wzroku usuwa zmienione tkanki. Fakt, że nie narusza się zdrowych struktur, sprzyja szybszej rekonwalescencji oraz mniejszemu ryzyku powikłań w porównaniu do tradycyjnych operacji zatok wykonywanych przed laty.

Podstawą kwalifikacji do FESS jest szczegółowa konsultacja laryngologiczna, gdzie lekarz ocenia stan nosa i zatok, analizuje dotychczasowy przebieg choroby i przeprowadza konieczne badania. Na początek wywiad lekarski. Pacjent powinien opowiedzieć o wszystkich istotnych informacjach: od dawna występują problemy z oddychaniem, czy pojawiają się bóle głowy, jak często zdarzają się infekcje i jakie leki już były stosowane.

W trakcie badania fizykalnego lekarz obejrzy wnętrze nosa za pomocą wziernikowania nozdrzy albo endoskopię nosową. Wprowadza cienki endoskop do przewodów nosowych – dzięki temu laryngolog ma wyraźny podgląd na stan przegrody, małżowin nosowych oraz ujść zatok. Jeśli dostrzega nieprawidłowości (polipy, obrzęk błony śluzowej, wydzielinę ropną), wstępnie ocenia zakres zmiany.

Kluczowe dla kwalifikacji do zabiegu FESS są badania obrazowe, w szczególności tomografia komputerowa (TK) zatok. Zobaczymy ułożenie i stan poszczególnych komórek zatokowych, a także ewentualne polipy czy torbiele. W sytuacjach wątpliwych laryngolog może zlecić wykonanie MRI, zwłaszcza przy podejrzeniu rozległych zmian. Oprócz tego laryngolog często zaleca standardowe badania laboratoryjne, jak morfologia krwi i parametry krzepnięcia (INR, APTT), by wykluczyć powikłania okołooperacyjne.

Pacjent może też wymagać konsultacji anestezjologicznej, zwłaszcza jeżeli planujemy znieczulenie ogólne. Specjalista oceni ogólny stan zdrowia, choroby współistniejące i ryzyko związane z narkozą. Ostateczna decyzja zapada po przeanalizowaniu wyników wszystkich badań.

Jak się przygotować do FESS?

Udana operacja w dużej mierze zależy od prawidłowego przygotowania pacjenta. Przed planowanym zabiegiem FESS laryngolog omawia z chorym wszelkie istotne zalecenia dotyczące farmakoterapii, diety oraz higieny nosa.

Jeśli przyjmujesz leki rozrzedzające krew (np. kwas acetylosalicylowy, warfarynę lub klopidogrel), musisz przerwać przyjmowanie na czas określony przez lekarza (zazwyczaj na 7–10 dni przed zabiegiem). W przypadku pacjentów z chorobami serca konieczna jest konsultacja z kardiologiem. Lekarz może zalecić zamienniki lub przejściową zmianę leczenia.

Kwestie diety przedoperacyjnej zależą od rodzaju znieczulenia. Jeśli FESS przeprowadzamy w znieczuleniu ogólnym, obowiązuje zasada pozostania na czczo przez około 6–8 godzin przed planowanym terminem operacji (dotyczy to również picia napojów).

Bardzo istotna jest higiena nosa. W większości przypadków zaleca się [acjentom stosowanie roztworów soli fizjologicznej lub specjalnych sprayów donosowych, które pomagają oczyścić śluzówkę z nadmiaru wydzieliny. Pozwala uzyskać lepszą widoczność w trakcie operacji i zmniejsza ryzyko infekcji. Czasem lekarz zaleca krótkotrwałe stosowanie kropli obkurczających błonę śluzową nosa.

Jeśli palisz papierosy, zrezygnuj nałogu co najmniej kilka tygodni przed zabiegiem. Nikotyna i substancje smoliste upośledzają procesy gojenia, pogarszają ukrwienie śluzówki i zwiększają ryzyko infekcji pooperacyjnych. Z tego samego powodu ogranicz spożycie alkoholu. Tak przygotowany pacjent jest mniej narażony na komplikacje, a operacja przebiega sprawniej.

Zabieg FESS zatok przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym zapewnia pacjentowi pełen komfort i pozwala chirurgowi na precyzyjną pracę w polu operacyjnym. Operacja trwa zazwyczaj od jednej do trzech godzin, zależnie od rozległości zmian i anatomii zatok.

W pierwszej fazie lekarz dokładnie odkaża okolice nosa i wprowadza do jam nosowych endoskopy o małej średnicy. Dzięki temu ma bezpośredni wgląd w struktury zatok, może zlokalizować blokady, polipy i inne nieprawidłowości. Nie stosuje zewnętrznych cięć na skórze twarzy – cały dostęp do zatok odbywa się przez nozdrza.

Schemat przedstawiający przebieg FESS)

1. Etap diagnostyczny: chirurg ocenia wnętrze zatok, potwierdza położenie zmian, np. polipów lub zgrubień śluzówki.
2. Usuwanie zmian: za pomocą specjalnych mikronarzędzi (nożyczek endoskopowych, wierteł z mikrokamieniem) lekarz wycina polipy, oczyszcza ujścia zatok z nadmiaru tkanki zapalnej i rozszerza zwężone kanały.
3. Weryfikacja drożności: w niektórych przypadkach korzysta się z nawigacji chirurgicznej opartej na obrazach tomografii komputerowej. Ułatwia to pracę w trudnych anatomicznie obszarach i minimalizuje ryzyko uszkodzeń sąsiednich struktur, takich jak oczodół czy podstawa czaszki.
4. Zakończenie operacji: chirurg może wstawić w nos niewielkie setony lub opatrunek tamujący krwawienie.

FESS umożliwia zachowanie ważnych elementów fizjologii nosa – nie usuwa nadmiernie zdrowej tkanki, za to precyzyjnie wycina ogniska zapalne i poszerza ujścia zatok. Krwawienie w trakcie zabiegu jest umiarkowane. Dzięki zastosowaniu endoskopów i mikro narzędzi FESS mniej obciąża pacjenta niż tradycyjne operacje zatok.

Choć FESS uchodzi za stosunkowo bezpieczną metodę chirurgiczną, istnieje pewne ryzyko powikłań i pacjent powinien o nich wiedzieć. Większość jest jednak rzadka

Do najczęstszych powikłań należą:

• Obrzęk i krwawienie z nosa: przez pierwsze dni po zabiegu niewielkie krwawienie lub zakrzepy w jamie nosowej to zjawisko naturalne. Zwykle ustępuje po kilku dniach.
• Infekcje: choć rzadkie, mogą się zdarzyć, zwłaszcza jeśli pacjent niewłaściwie pielęgnuje jamę nosową lub ignoruje zalecenia w zakresie higieny.
• Zrosty (synechiae) w jamie nosowej: pooperacyjne bliznowacenie może prowadzić do łączenia się tkanek, zwłaszcza gdy pacjent ma skłonność do tworzenia zrostów. Czasami niezbędne bywa dodatkowe niewielkie nacięcie, by przywrócić drożność nosa.

Aby minimalizować ryzyko komplikacji, pacjent powinien ściśle współpracować z lekarzem, stosować się do wskazań pooperacyjnych i zgłaszać na wizyty kontrolne. Zwracajcie uwagę na wszelkie nietypowe objawy (nasilone krwawienie, ostry ból, gorączka.

Rekonwalescencja po FESS – zalecenia dla pacjenta (ok. 280 słów)

Okres pooperacyjny po FESS z reguły przebiega dość łagodnie, jednak wymaga starannej pielęgnacji nosa i stosowania zaleceń lekarza.

Tabela z zaleceniami pooperacyjnymi:

Unikanie kontaktu z osobami przeziębionymi, stosowanie się do zaleceń antybiotykowych (jeśli lekarz zleci)

Ważnym elementem rekonwalescencji jest pierwsza wizyta kontrolna – zwykle od tygodnia do dwóch po zabiegu. W jej trakcie lekarz oceni błony śluzowe, usunie ewentualne opatrunki i płytki amortyzujące, a także sprawdzi zrosty wewnątrznosowe. Następne wizyty kontrolne zależą od indywidualnego przebiegu gojenia oraz rozległości operacji.

Po około 2–4 tygodniach pacjent wracado normalnej aktywności, w tym do uprawiania sportu. Jednak pełne wyleczenie błony śluzowej zajmuje zazwyczaj kilka miesięcy. Długotrwały rezultat zależy również od dalszego postępowania – dbania o wilgotność otoczenia, unikania kontaktu z alergenami (jeśli pacjent cierpi na alergie) i stosowania się do rad lekarza w zakresie profilaktyki nawrotów choroby.